By Aslhan Tew [Тэу Аслъан], archæologist, researcher at the State Museum of the Republic of Adigea
The Circassians, like other nations, used a plethora of measures for length and distance measurement based on the human body. Standardization was amiss to the extent of the non-uniformity of the sizes of the body parts of humans. Most of these measures are now obsolete. Here are some of the erstwhile Circassian measures of length:
Бгыщиз (Bgishiyz): Ancient measure: Waist height [the distance from the sole of the foot to the waist = 1 m]. [Ижъырэ шапхъ, лъапэм къыщегъэжьагъэу пчанэм (бгым) нэс къыдиубытэрэм икIыхьагъ. Зы тхьэ (1 м) фэдиз мэхъу.]
Лъэгонджэщиз (Lhegwenjeshiyz): Ancient measure: Knee height [the distance from the sole of the foot to the knee]. [Ижъырэ шапхъ, лъэгучIэм къыщегъэжьагъэу лъэгонджэ хьамдырым (чашечка) нэс къыдиубытэрэм икIыхьагъ.]
Лъэгущиз (Lhegwshiyz): Ancient measure: Foot. [Ижъырэ шапхъ, цIыфым ылъэгу икIыхьагъэм фэдиз, зы фунт мэхъу, см 30-м тIэкIу ехъу.]
Лъэпэщиз (Lhepeshiyz): Ancient measure: Sole width [the width of the front of the foot, comprehending the width of all the toes in normal position]. [Ижъырэ шапхъ, цIыфым ылъгупэ ишъомбгъуагъэм фэдиз, см. 20 мэхъу. Нахьыбэрэ зыщагъэфедэщтыгъэхэр унэпкъым е чэум апае пчэгъухэр чIасэхэ зыхъукIэ ары, язэпэчыжьэгъэщтыр ащкIэ агъэунэфыщтыгъэ.]
ЛIыщиз (L’ishiyz): Ancient measure: Stature/Height of adult man. [Ижъырэ шапхъ, хъулъфыгъэм илъэгагъэм фэдиз хъурэ кIыхьагъ.]
Пшъэщиз (Pscheshiyz): Ancient measure: Neck height [the distance between the sole of the foot and the neck = 1.5 m]. [Ижъырэ шапхъ, лъашъхьэм къыщегъэжьагъэу пшъэм нэс къыдиубытэрэм икIыхьагъ. Зы тхьэрэ ныкъорэ фэдиз мэхъу (см 150).]
Щэрэч (Sherech): Ancient measure: Span [the distance from the tip of the thumb to the tip of the forefinger when the hand is fully extended]; 17-18 cm. [Ижъырэ шапхъ, Iэхъомбэшхо пакIэмрэ къэзыгъэлъэгъорэ Iэхъомбэ цыпэмрэ зэкIэщыгъэхэу азыфагу къыдиубытэрэм икIыхьагъ, см 17 - 18 фэдиз мэхъу.]
Тхьэ (The): Ancient measure: half reach [the distance between the tip of the middle finger with the arm fully extended horizontally sideways and the middle of the chest; 1 m]. [Ижъырэ шапхъ, бгъэгу гузэгум къыщегъэжьагъэу Iэ зэкIэщыгъэм игурыт Iэхъомбэ пакIэ нэс къыдиубытэрэм икIыхьагъ. Ар см 100 фэдиз е IэнтэгъуитIу, «тхьэныкъуитIу» фэдиз мэхъу.]
Iабж=Iэбж (’Abzh=’Ebzh): Measure of length: Palm width [the width of the fingers, touching, without the thumb]; 10-16 cm. [Iэхъомбэшхор къыIущыгъэу, Iэгушъом ишъомбгъуагъэ къыубытырэм икIыхьагъ (см 10-16).] [Also Iэгущиз (’egwshiyz)]
IаплIакIу (’Apl’ak’w; «зирагъ» [“ziyragh”], in Bzhedugh; «къулаш» [qwlash], in Kabardian): Ancient measure: Arm span, reach [the distance between the tips of the middle fingers with the arms fully extended horizontally sideways]. [Ижъырэ шапхъ, тэмитIум ащизэу IитIур зэкIэщыгъэу Iэхъомбэ гурытмэ апакIэхэм азыфагу къыдиубытэрэм икIыхьагъ. Бжъэдыгъумэ «зирагъ» раIо. Къэбэртаехэр зэреджэхэрэр «къулаш».]
IаплIакIошху=IаплIакIоин (’Apl’ak’weshxw=’Apl’ak’weyin): Measure of length: Sazhen (2.134 m); the distance between the tips of the toes with the foot turned fully sideways to the tip of the middle finger with the arm fully extended up at an angle of about 30 degrees with the horizontal. [КIыхьагъэм ишапхъ, Iэ сэмэгоу ыбгъукIэ дэIэтэягъэм ыIэхъомбэ пакIэмэ къащегъэжьагъэу, лъэкъо джабгъоу ыбгъукIэ Iущэигъэм ылъапэрэ анэс къыдэфэрэ кIыхьагъэр.]
Iэдэкъабж (’Edeqabzh): Ancient measure of length: Span [the distance from the tip of the thumb to the tip of the little finger when the hand is fully extended]. [Ижъырэ шапхъ, Iэхъомбэшхомрэ Iэхъомбэжъыемрэ зэкIэщыгъэхэу азыфагу къыдиубытэрэм икIыхьагъ (см 22-23).]
Iэнтэгъу (’Enteghw; «тхьэныкъо» [“theniqwe”], in Shapsugh; «Iэдий» [’ediy], in Kabardian): Ancient measure derived from the forearm: Cubit. [Ижъырэ шапхъ, Iэхъомбэ гурытым ыпакIэ щегъэжьагъэу Iэнтэгъу пакIэм нэс икIыхьагъ. Ар см 50 фэдиз мэхъу. Шапсыгъэхэм «тхьэныкъо» раIо.]
[Source: “Circassian Measures”, in “Circassian Voice”, 9 September 2014. [http://www.adygvoice.ru/newsview.php?uid=16157]